275

Szopa A, Klimek M, Ekiert H.  Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) – znaczenie lecznicze i kosmetyczne 

uwarunkowane są unikalnym składem chemicznym 

S. chinensis

. Główną, specyficzną dla tego gatunku, 

grupą metabolitów wtórnych są lignany dibenzocy-

klooktadienowe [1]. Na tej grupie metabolitów skupia 

się większość prowadzonych badań naukowych.

Charakterystyka botaniczna

 

Schisandra chinensis

 (ryc. 1), to dwupienne pnącze 

osiągające od 5 do 15 m długości. Owoce typu jagód, 

o średnicy około 1 cm, koloru czerwonego, zebrane 

są w gronokształtne owocostany. W Europie owoce 

dojrzewają na przełomie września i października 

[5, 7, 8, 13-16].
 

Naturalne stanowiska występowania S. chinensis 

znajdują się w północno-wschodnich Chinach, w Korei 

i Japonii, jak również we wschodniej części Rosji, 

w Primorsku, na wyspach Kurylskich, w południowej 

części wyspy Sachalin. Gatunek ten występuje zazwy-

czaj na peryferiach lasów mieszanych.
 

Ze względu na cenne właściwości, jest on uprawia-

ny w Chinach, Korei i Rosji. Właśnie z tych obszarów 

prowadzony jest import surowca na potrzeby przemy-

słu farmaceutycznego i kosmetycznego.
 

Uprawa cytryńca chińskiego w Europie, jak rów-

nież na terenie Ameryki Północnej jest dość trudna. 

Gatunek ten najczęściej sadzony jest jako roślina 

ozdobna w parkach i przydomowych ogródkach [8]. 
 

W ostatnim czasie na Ukrainie została wyse-

lekcjonowana, przez Iwana Szajtana (1914-2002) 

– pracownika Narodowego Ogrodu Botanicznego 

im. Mikołaja Mikołajewicza Gryszko w Kijowie (ros. 

Национальный ботанический сад им.Н.Н.Гришко, 

ang. M. M. Gryshko National Botanic Garden), od-

miana hodowlana cytryńca chińskiego – S. chinensis cv. 

Sadova No 1. Odmiana ta różni się od gatunku macie-

rzystego głównie cechami owoców – owoce S. chinensis 

cv. Sadova No 1 są większe i matowe. Ponadto gatunek 

ten charakteryzuje się ich większą produktywnością. 

Co ważne, w odróżnieniu do S. chinensis, jego odmiana 

hodowlana jest gatunkiem jednopiennym, samopyl-

nym i bardziej odpornym na zmiany klimatyczne 

[1, 2, 17-19].

Skład chemiczny

 Owoce 

S. chinensis

 charakteryzują się bogatym, 

wciąż jeszcze nie w pełni poznanym składem chemicz-

nym. Głównymi związkami występującymi w owocach 

S. chinensis

 są lignany dibenzocyklooktadienowe. Ze 

względu na charakterystyczną, bardzo skomplikowaną 

strukturę chemiczną tych związków, a także występo-

wanie tylko w tym gatunku określane są jako „lignany 

cytryńca chińskiego”. Ich zawartość w owocach waha 

się od 7,2 do 19,2 g% s.m. [8, 20, 21]. Jako najważniej-

sze, występujące w największych ilościach w owocach, 

wymieniane są: schizandryna, gomisyna A, deok-

syschizandryna, γ-schizandryna oraz schizandryna B 

i C (ryc. 2). Spośród lignanów o udokumentowanym 

działaniu kosmetycznym, najważniejszym jest schi-

zandryna B (ryc. 2V). Najnowsze badania donoszą o 

zidentyfikowaniu nowych struktur z grupy lignanów 

dibenzocyklooktadienowych – schisanchin  A-D oraz 

lignanu o odmiennej strukturze, zawierającego resztę 

kwasu nikotynowego – nikotynogomisyny [22, 23]. 

Z owoców wyizolowano, także lignany dibenzylo-

butanowe: schineolignany A-C oraz lignany tetra-

hydrofuranowe: schinlignany A i B [24, 25]. Obok 

lignanów na uwagę zasługują triterpenoidy m.in.: 

pre-schisantartany [24, 26-28]. Ponadto w owocach 

występują liczne grupy innych związków, których 

walory kosmetyczne są od dawna znane, są to m.in. 

flawonoidy, antocyjany, kwasy fenolowe, kwasy orga-

niczne, fitosterole, olejek eteryczny, witaminy i bio-

pierwiastki. Wiele badań z zakresu właściwości kosme-

tycznych S. chinensis dotyczy frakcji polisacharydowej 

ekstraktów z owoców, której głównymi komponentami 

Ryc. 1. Schisandra chinensis: A. pokrój rośliny, B. fragment 

kwitnącego pędu (fot. Agnieszka Szopa)

A

B

I. schizandryna

II. gomisyna A

III. deoksyschizandrynaIV. γ-schizandryna

V. schizandryna BVI. schizandryna C

Ryc. 2. Struktura chemiczna wybranych lignanów cytryńca

H

3

CO

H

3

CO

H

H

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

H

H

3

CO

H

3

CO

O

O

H

3

CO

H

3

CO

H

H

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

OCH

3

H

3

CO

H

3

CO

H

H

O

O

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

3

CO

H

H

O

O

O

O

H

3

CO

H

3

CO

H

H

H

O

O