Dr hab. Jerzy Lisek, prof. IO, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Winorośl wymaga systematycznego, corocznego cięcia. W zależności od terminu wykonywania, cięcie dzielimy na zimowe oraz letnie. Cięcie letnie prowadzimy w okresie wegetacji roślin, od końca kwietnia do września. Jest to czynność bardzo ważna i specyficzna dla winorośli. Obejmuje usuwanie i skracanie pędów zielnych (latorośli), liści, kwiatostanów i gron. Służy ono prześwietlaniu oraz utrzymaniu właściwego stanu sanitarnego krzewów. Jest także pomocne przy formowaniu roślin.
Cięcie letnie – zadania i sposób wykonania
Do czynności wykonywanych w pełni wegetacji, które składają się na cięcie letnie, należą: usuwanie nadmiaru latorośli czyli pędów zielnych, skracanie (uszczykiwanie i przycinanie) latorośli głównych, skracanie lub wyłamywanie pasierbów (pędów bocznych), usuwanie części kwiatostanów, gron, jagód oraz liści. Wymienione zabiegi regulują wzrost i plonowanie krzewów, poprawiają zdrowotność krzewów oraz jakość owoców. Całkowite lub częściowe usunięcie głównych i bocznych latorośli odsłania winogrona na słońce. Należycie prześwietlone krzewy wydają grona z dobrze wyrośniętymi, wybarwionymi i dojrzałymi jagodami. Podczas cięcia usuwane są młode liście, podatne na porażenie przez choroby grzybowe, między innymi mączniaka prawdziwego i rzekomego. Usunięcie części pędów i liści ogranicza wilgotność w obrębie krzewu. Poprawia to zdrowotność krzewu, zmniejszając rozwój chorób grzybowych, w tym gnicie gron.
Usuwanie zbędnych latorośli (pędów zielnych)
Czynność tę rozpoczynamy zwykle w maju, gdy minie zagrożenie przymrozkami wiosennymi. Niewielkie pędy - do 20 cm długości, łatwo poddają się wyłamywaniu w całości. W tym celu chwytamy latorośl w dolnej części, naciskamy kciukiem jej nasadę, przechylamy zdecydowanym ruchem w bok, jednocześnie obracając dłoń względem kciuka. Czynność tę należy powtarzać do lipca, często 2-3 krotnie. Starsze pędy, które nie są już wrażliwe na wyłamywanie, wycinamy sekatorem. Usuwamy pędy słabo rosnące, bezpłodne, chore, nieprzydatne do formowania krzewów oraz zagęszczające rośliny (Fot. 1, 2). Najczęściej słabe latorośle wydają gorzej rozwinięte grona, dlatego są usuwane w pierwszej kolejności. Najwcześniej i systematycznie usuwamy latorośle rozwijające się z pąków śpiących na pniu. Najliczniej wybijają one u podstawy pnia i jego rozgałęzień, wokół sęczków oraz starych czopów, czyli pozostałości wyciętych pędów. U niektórych odmian latorośle są bardzo podatne na wyłamywanie i duże szkody wyrządza silny wiatr oraz nieostrożna manipulacja przy krzewach. Z wiązaniem latorośli i końcową selekcją pozostawianych latorośli, czekamy wtedy do końca kwitnienia winorośli i fazy zawiązywania jagód. Pędy zielne są już wtedy trwale zrośnięte z krzewem i mało podatne na przypadkowe wyłamanie.
 |
Fot. 1 Krzew przed wyłamywaniem latorośli |
 |
Fot. 2 Prześwietlony krzew po wyłamaniu latorośli |
Na krzewach formowanych w formie sznurów lub płaskiego szpaleru, np. Guyot, na 1 m liniowy rzędu roślin, pozostawia się najczęściej 6-8 latorośli z gronami. W przypadku form przestrzennych np. pergole, podwójne zasłony, niska lub średnio wysoka głowa, liczba pozostawianych pędów odnosi się do m2 powierzchni, zajętej przez rośliny. U odmian z bardzo dużymi gronami i liśćmi, najczęściej deserowych, na 1 metrze warto pozostawić tylko 4-5 latorośli z gronami. 10-12 latorośli na 1 m można pozostawić na krzewach tworzących naturalne zielone zasłony oraz pokrywających mało atrakcyjne ściany i mury. Przy formie głowy, latorośle powinny wyrastać na obwodzie krzewu, aby jego wnętrze pozostało niezagęszczone.
Osobne zagadnienie stanowi usuwanie latorośli podczas formowania młodych krzewów. Pień formowany jest z silnego ubiegłorocznego pędu zdrewniałego czyli łozy. W tym celu usuwamy wszystkie latorośle, rozwijające się z pąków położonych na pionowym odcinku przyszłego pnia (Fot. 3, 4).
 |
Fot. 3 Latorośle rozwijające się na |
 |
Fot. 4 Pień po usunięciu latorośli na |
Zwykle robimy to ręką zabezpieczoną grubą rękawicą. Chwytamy górną część pnia lekko zaciśnięta dłonią, którą energicznym ruchem przesuwamy w dół, wyłamując latorośle. Czynność tę najlepiej wykonywać, gdy latorośle mają po kilka cm długości. Im młodsze są latorośle tym czynność jest łatwiejsza i bardziej efektywna. Często wymaga ona powtórzenia w miarę wybijania następnych pędów zielnych. Wyłamywanie nadmiaru latorośli jest niekiedy praktykowane przy formowaniu wieloletnich, stałych ramion u form nazywanych sznurami (kordonami). W zależności od przebiegu ramion, sznury mogą być poziome, skośne lub pionowe. Zwykle pozostawiamy latorośle rozmieszczone co 20-30 cm. Na sznurach poziomych i skośnych, usuwamy w pierwszej kolejności pędy zielne wyrastające od dołu przyszłego ramienia.
Usuwanie (selekcja) i skracanie gron
Skuteczną metodą regulacji plonowania i poprawy jakości owoców jest usuwanie nadmiaru gron (kwiatostanów). Jest ono wykonywane w lata dobrego urodzaju. Preferujemy usuwanie gron, gdyż w późniejszej fazie można lepiej ocenić plonowanie krzewów i potrzebę redukcji plonu. Na latoroślach plennych odmian może znajdować się do 4 gron. W celu uzyskania surowca winiarskiego i winogron deserowych wysokiej jakości, szczególnie u odmian o późnej porze dojrzewania owoców, na latoroślach pozostawia się po jednym lub po dwa najlepiej rozwinięte grona. Zwykle są to grona położone najbliżej podstawy pędu. Nadmiar gron usuwamy, od fazy gdy jagody wielkość śrutu (średnica zawiązków owocowych 2-3 mm) do fazy ziarna grochu (6-8 mm). W tym okresie można już łatwo ocenić wartość poszczególnych gron. Niekiedy, przy uprawie silnie rosnących i obficie plonujących krzewów, np. odmiana ‘Rondo’, praktykowane jest drugie, dodatkowe usuwanie części gron pod koniec wzrostu jagód. Im mniej gron pozostawi się na krzewie, tym plon będzie niższy, ale jakość owoców i równomierność dojrzewania będą większe. Zarówno u odmian przerobowych jak i deserowych, zaleca się skracać długie grona, które źle dojrzewają na końcach.
Skracanie latorośli głównych
Niekontrolowany wzrost pędów latem, niekorzystnie wpływa na wysokość i jakość plonu. Substancje pokarmowe wytwarzane w liściach, zamiast trafiać do gron, są transportowane do intensywnie rosnących wierzchołków pędów. Dlatego, latorośle należy przycinać nad 6-10 liściem powyżej ostatniego grona na pędzie (licząc od jego podstawy). Zabieg ten wykonuje się najczęściej na 4-6 tygodni przed początkiem dojrzewania owoców. W zależności od terminu dojrzewania winogron, przebiegu warunków pogodowych i kondycji roślin, pędy są przycinane od początku do połowy lipca. Na silnie rosnących krzewach zabieg może być wykonywany już od końca czerwca.
 |
Fot. 5 Krzew przed skacaniem latorośli głównych |
 |
Fot. 6 Krzew po skróceniu latorośli głównych |
U odmian o bardzo silnym wzroście i ze skłonnością do złego zawiązania jagód (efekt rzadkich, „przestrzelonych” gron), takich jak np. ‘Swenson Red’ wierzchołki latorośli uszczykujemy palcami lub przycinamy sekatorem, bezpośrednio przed kwitnieniem, które najczęściej rozpoczyna się w pierwszej dekadzie czerwca. Celem tego zabiegu jest poprawa zawiązania jagód w gronie, choć efekt nie zawsze jest zadowalający. U odmian przerobowych, których winogrona powinny mieć wysoką zawartość cukru, pozostawia się większą liczbę liści nad ostatnim gronem niż u odmian deserowych.
Przycinanie i wyłamywanie pasierbów
Skrócenie głównych latorośli prowadzi do masowego wybijania i szybkiego wzrostu pasierbów, czyli pędów bocznych (syleptycznych), rozwijających się z pąków letnich, położonych w kątach liściowych (Fot. 7). Pasierby uszczykuje się lub przycina, najczęściej za 1-2 liściem od ich nasady (Fot. 8), choć można też pozostawić więcej liści. Na pędach, które będą usuwane przy najbliższym cięciu, pasierby o długości do 10-12 cm, często wyłamuje się w całości (Fot. 9), co jest łatwiejsze i szybsze niż ich skracanie. Na latoroślach, które będą wykorzystywane w przyszłym sezonie, pasierby należy skracać, gdyż ich wyłamanie może prowadzić do przedwczesnego rozwoju pąków spoczynkowych (rozwijają się one latem, zamiast wiosną po przezimowaniu). Czynność tę powtarza się kilkakrotnie w ciągu lata, przeciętnie co 2 tygodnie.
 |
Fot. 7 Krzew przed wyłamywaniem latorośli |
 |
Fot. 8 Pasierb po cięciu nad drugim liściem |
 |
Fot. 9 Latorośl z wyłamanym pasierbem |
Usuwanie liści w strefie gron
 |
Fot. 10 Pędy z gronami po usunięciu liści bazowych |
Obrywamy lub wycinamy od 3 do 6 tzw. liści bazowych, które są liczone od podstawy pędu (Fot. 10). W krajach o cieplejszym klimacie, jest to czynność wykonywana rutynowo, od 2 do 7 tygodni po zakończeniu kwitnienia winorośli, najczęściej w fazie jagody wielkości ziaren grochu (średnica 6-8 mm). Usuwanie liści ma pozytywny wpływ na wybarwianie się i aromat owoców, gdyż zwiększa zawartość antocyjanów, flawonoli, flawanoli i terpenów. Ogranicza także gnicie winogron. W Polsce, w relatywnie chłodnym klimacie, efekt zabiegu nie jest stabilny, podlega wahaniom w zależności od roku i odmiany. Wczesne i nieumiejętne usunięcie liści bazowych, bez odpowiedniej kompensacji ulistnienia, może doprowadzić do redukcji plonu i zmniejszenia zawartości ekstraktu (cukru) w owocach, gdyż usuwane są najbardziej produktywne liście. Zdarza się, że wczesne odsłonięcie gron, jest przyczyną oparzeń słonecznych owoców. Dlatego, sens jego wykonywania jest dyskusyjny. W naszych warunkach, zabieg ten wykonuje się z reguły w fazie wybarwiania się jagód lub po wystąpieniu objawów starzenia się liści.