Dr hab. Jerzy Lisek, prof. IO Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Dzięki odpowiedniej pielęgnacji, krzewy winorośli pozostają w dobrej kondycji, zachowują atrakcyjny wygląd, plonują regularnie i dają dobrej jakości owoce. Do podstawowych prac wykonywanych przy winorośli należą, pielęgnacja gleby, nawożenie, nawadnianie, ochrona przed chorobami i szkodnikami, zbiór owoców, zabezpieczanie wrażliwych krzewów przed mrozem.
Pielęgnacja gleby
Fot. 1 Mata ściółkująca |
Jej celem jest stworzenie dogodnych warunków do wzrostu roślin poprzez odpowiednie napowietrzenie i retencję (zatrzymywanie wody) oraz usunięcie chwastów. Rutynową czynnością jest okresowe spulchnianie (motyczenie) połączone z pieleniem. Uprawki glebowe wykonywane są najczęściej po masowych wschodach chwastów, obfitych opadach i powstaniu tzw. skorupy glebowej. Wykonywane są one od kwietnia do sierpnia. W późniejszym terminie poleca się tylko wyrywanie lub przycinanie chwastów, gdyż płytko wzruszona gleba jest bardziej podatna na zimową erozję - niszczenie przez wiatr i opady. W tradycyjnej winnicy, uprawa mechaniczna (spulchniane) pozostaje podstawową formą utrzymania gleby. Obecnie dużą popularność, szczególnie w uprawie amatorskiej zdobywają różnego rodzaju ściółki, pochodzenia naturalnego (kora drzewna, odpadki stolarskie) lub syntetycznego (agrowłókniny i agrotkaniny – maty ściółkujące) (Fot. 1). Najbardziej wytrzymałe agrotkaniny służą przez 5-6 lat a ich żywotność przedłuża pokrycie cienką warstwą lekkiej gleby lub ściółki organicznej (słoma, trociny). Wokół dużych krzewów z wysokim pniem, płytko okopuje się jedynie glebę wokół pnia, tworząc okrąg lub pas o średnicy lub szerokości około 1 m. W dalszej odległości od krzewów utrzymuje się zadarnienie w postaci regularnie koszonej murawy z wieloletnich traw łąkowych lub specjalnie dobranych mieszanek roślin kwiatowych.
Nawożenie
Niezbędnym warunkiem dobrego wzrostu i plonowania winorośli jest właściwe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, dostarczane przez nawożenie. Racjonalne nawożenie powinno być oparte na danych, które uwzględniają potrzeby nawozowe winorośli, zasobność gleby w składniki pokarmowe oraz stan odżywienia roślin. Winorośl jest szczególnie wrażliwa na niedobór potasu (K) i wapnia (Ca). Natomiast niedobór azotu (N) i fosforu (P) ograniczają wzrost i plonowanie winorośli w niewielkim stopniu. Właściwe odżywienie fosforem ma natomiast znaczenie dla jakości wina. Dostarczając składniki pokarmowe należy pamiętać, że będą one tylko częściowo dostępne dla roślin. Przyjmuje się, że azot wnoszony do gleby w formie nawozów mineralnych, jest wykorzystywany przez rośliny w około 80%, potas w 60%, a fosfor, podobnie jak magnez w 30-40%. W profesjonalnych winnicach, zalecenia nawozowe oparte są o wyniki analizy zasobności gleby w warstwie ornej (0-20 cm) i podornej (20-40 cm), wykonywanej co 2-3 lata , wspomaganej analizą składu mineralnego liści. Przy wysokiej zasobności gleby w dany składnik pokarmowy, jego wnoszenie jest niecelowe. W uprawie amatorskiej taki sposób jest rzadko praktykowany. Podstawowe znaczenie dla ustalenia potrzeby nawożenia, szczególnie azotem, ma tu wizualna ocena roślin, przy której zwraca się uwagę na siłę wzrostu pędów, wielkość i barwę liści oraz wysokość plonu. Azot jest pierwiastkiem podlegającym reutylizacji, czyli wycofywanym jesienią z liści do korzeni i ponownie wykorzystywanym w następnym sezonie. Stąd relatywnie niskie dawki nawożenia azotem w stosunku do potrzeb.
Po prawidłowym nawożeniu obornikiem oraz nawozami mineralnymi wykonanym przed założeniem winnicy, w pierwszym roku uprawy nawożenie nie jest potrzebne. Od drugiego do czwartego roku może ona wymagać niewielkiego nawożenia azotowego (do 5 g N/m2), stosowanego wyłącznie pasowo, w pobliżu krzewów. Owocującą winorośl zaleca się corocznie nawozić NPKCa w przybliżonych dawkach czystego składnika: N – 4-5 g/m2, P – 3 g/m2, K – 10-12 g/ha, Ca – 10-15 g/m2. Nawożenie azotowe rozdziela się na dwie części. Pierwszą z nich, w wysokości 2-3 g/ m2 dostarcza się późną jesienią w postaci mocznika lub wiosną - przed rozwinięciem się pąków, w formie saletry amonowej. Drugą dawkę (2 g/m2), najlepiej w postaci saletry wapniowej, dostarcza się roślinom w pełni kwitnienia, aby mogły ją wykorzystać po zawiązaniu jagód. Nawożenie fosforem w postaci superfosfatu oraz potasem, najlepiej w formie siarczanowej wykonuje się najczęściej jesienią.
Winorośl dobrze reaguje na nawożenie obornikiem, który w dawce do 4 kg/ m2 może być stosowany co 3-4 lata. Obornik podobnie jak mineralne nawozy zawierające P i K oraz mocznik (N) wnoszone są na glebę, przed wykonaniem jesiennej, głębokiej uprawy w międzyrzędziach winnicy. Jeśli winnica nie jest przekopywana, to obornik należy w miarę możliwości płytko przygarnąć glebą, aby nie zostawiać go na powierzchni bez osłony. Przy braku obornika, w międzyrzędziach warto uprawiać rośliny na nawóz zielony (żyto, gorczyca, łubin, wyka, bobik, peluszka) oraz wykorzystywać różnego rodzaju komposty lub wieloskładnikowe nawozy mineralne, zawierające nie tylko NPK, ale również wapń, magnez, bor oraz inne mikroskładniki. W trakcie prowadzenia winnicy należy systematycznie sprawdzać odczyn gleby, a co 2-3 lata wnosić nawozy wapniowo-magnezowe w dawce zależnej od kwasowości gleby.
Nawadnianie
Winorośl cechuje silny i głęboko położony system korzeniowy. Dzięki temu należy ona do roślin dobrze tolerujących suszę. Nawadnianie poleca się przede wszystkim do młodych, nowo zakładanych nasadzeń, oraz w uprawie odmian deserowych. Jest ono szczególnie wskazane podczas suszy w okresie nabrzmiewania pąków i początku wzrostu latorośli (kwiecień/maj) oraz w trakcie intensywnego wzrostu jagód (lipiec). Doraźne podlewanie w młodych nasadzeniach odbywa się najczęściej zalewowo (do zagłębień) wokół roślin. Regularne nawadnianie prowadzone jest metodą grawitacyjną – bruzdami (przy jednokierunkowym spadku terenu nie przekraczającym 3%) lub kroplowo, co jest metodą znacznie bardziej oszczędną i efektywną. Nawadnianie w okresie dojrzewania owoców może być przyczyną ich pękania i gnicia.
Ochrona przed chorobami grzybowymi i szkodnikami
W uprawie amatorskiej preferowane są odmiany odporne na choroby grzybowe, gdyż stosowanie środków ochrony roślin jest trudne lub wręcz niemożliwe ze względu na bliskość innych upraw i stałą obecność ludzi, koszty oraz ograniczoną dostępność do odpowiedniego sprzętu opryskującego, co utrudnia precyzyjne zachowanie dawki środków ochrony i zwiększa potencjalne ryzyko związane z pozostałościami pestycydów w winogronach. Czynnikami, które zmniejszają presję chorób grzybowych są staranne cięcie, które pozwala uniknąć zagęszczenia krzewów, odchwaszczanie oraz umiarkowane nawożenie azotem. Infekcjom grzybowym sprzyjają wilgotne i ciepłe lata, chociaż mączniak prawdziwy silnie rozwija się w lata upalne i suche. Krzewy odmian mało odpornych na choroby grzybowe wymagają systematycznej lustracji. Rośliny silnie porażone przez mączniaka rzekomego i prawdziwego w poprzednim sezonie należy starannie ciąć, usuwając chore pędy, a gdy jest taka możliwość, opryskiwać środkami ochrony roślin, profilaktycznie lub bezpośrednio po wystąpieniu pierwszych objawów choroby. Przy opisie organizmów szkodliwych podano przykłady środków chemicznych, przydatnych do ich zwalczania. Zalecenia te ulegają systematycznej zmianie i na początku każdego sezonu wegetacyjnego należy sprawdzać, czy używane środki nadal są dopuszczone na winorośli, ewentualnie czy do tego celu zarejestrowano nowe preparaty.
W warunkach krajowych największe problemy stwarzają następujące choroby grzybowe:
Mączniak rzekomy winorośli wywoływany przez grzyba Plasmopara viticola (Peronospora viticola). Patogen rozwija się na zielonych częściach roślin. Typowe objawy choroby na młodych liściach to okrągławe lub nieregularne, żółtooliwkowe plamy (Fot. 2). W miejscu infekcji na dolnej stronie blaszki liściowej, pojawia się białoszary, mączysty nalot (Fot. 3), a tkanki liścia ulegają stopniowej nekrozie, stając się brunatno czerwone. Na starszych liściach plamy są drobne, ograniczone nerwami i mają wygląd mozaiki. Porażone młode jagody ciemnieją, więdną i zamieniają się w brązowofioletowe mumie (Fot.4). Na porażonych latoroślach tworzą się wodniste, żółtawe plamy, pokrywające się niekiedy srebrzystoszarym nalotem. Z biegiem czasu plamy stają się szarobrunatne, a pędy mogą zamierać. W centralnej Polsce, objawy występują najczęściej, nie wcześniej niż 2 tygodnie po kwitnieniu. Podczas wilgotnej i ciepłej wiosny, może jednak wystąpić już w trakcie kwitnienia i powodować zamieranie kwiatostanów. Przy dużym nasileniu choroby, masowo opadają liście i jagody, a nawet całe grona.
Fot. 2 Objawy mączniaka rzekomego - góra liścia |
 |
Fot. 3 Objawy mączniaka rzekomego - dół liścia |
Fot. 4 Mączniak rzekomy na gronie |
Zwalczanie:
- profilaktycznie - Miedzian Extra 350 SC – 0,3%, karencja 7 dni, Dithane Neo Tec/ Mankozeb 75 WG – 0,2%, karencja 56 dni, maksymalnie 4 zabiegi w sezonie;
- profilaktycznie i leczniczo - Curzate C Extra 31 WG – 0,2%, karencja 21 dni, maksymalnie 4 zabiegi w sezonie; Ridomil Gold MZ Pepite 67,8 WG – 0,075%, karencja 56 dni, zabiegi (maksymalnie 3 w sezonie) wykonywać profilatycznie lub interwencyjne po dostrzeżeniu pierwszych objawów, co 10-14 dni, od fazy widoczne kwiatostany do fazy jagoda wielkości ziaren grochu;
 |
Fot.5 Mączniak prawdziwy na liściach |
Mączniak prawdziwy (właściwy) winorośli wywoływany przez grzyb Uncinula necator (forma konidialna Oidium tuckeri). Choroba rozwija się na zielonych częściach roślin, w tym niezdrewniałych pędach (szarobrunatne plamy) oraz kwiatostanach, które pokrywają się mączystym nalotem, ciemnieją i zamierają. Objawy mączniaka prawdziwego na młodych liściach to żółtozielone plamy, z szybko pojawiającym się mączystym szarobiałym nalotem, występującym przede wszystkim na górnej stronie liści. Najmłodsze liście na silnie porażonych wierzchołkach latorośli są lekko kędzierzawe, a ich brzegi wyginają się ku górze (Fot. 5).
Na starszych liściach chlorotyczne plamy nie występują, ale prawie całe liście pokrywają się od góry delikatnym, srebrnoszarym nalotem. Najgroźniejsze są uszkodzenia młodych jagód, na których pojawia się białoszary, mączysty nalot, pod którym na skórce występują pajęczynowate, szarobrunatne przebarwienia. Jagody ciemnieją, więdną i opadają. Intensywnie rosnące owoce najczęściej pękają aż do nasion (Fot. 6).W miejscach uszkodzeń często dochodzi do infekcji przez inne patogeny powodujące gnicie owoców. Przy dużym nasileniu mączniaka prawdziwego plon może zostać całkowicie zniszczony. Porażone liście i grona wydzielają charakterystyczny grzybowy zapach. Z pąków, w których zimuje mączniak prawdziwy mogą wyrastać latorośle z charakterystycznymi wywiniętymi ku górze blaszkami liściowymi w kształcie pucharu. Latorośle takie należy wyłamywać w maju, w fazie 4-5 liści (ok. 10 cm długości), aby nie były źródłem infekcji.
 |
Fot.6 Mączniak prawdziwy na gronie |
Zwalczanie:
- profilaktycznie – Siarkol 80 WP, 0,1-0,4%, karencja 5 dni oraz biologiczny preparat zawierający bakterie Bacillus subtilis – Serenade ASO - 0,4-0,8%, karencja 0 dni;
- profilaktycznie i leczniczo - Topas 100 EC - 0,02%, karencja 28 dni na winogronach konsumpcyjnych i 35 dni na winogronach do fermentacji, maksymalnie zabiegi 4 w sezonie, Yamato 303 SE/Matador 303 SE/Moderator 303 SE – 0,15%, karencja 30 dni, 1 zabieg w sezonie; Topsin M 500 SC/Tiofanat Metylowy 500 SC – 0,15%, karencja 35 dni, 1 zabieg w sezonie, Luna Experience - 0,05 - 0,1%, karencja 35 dni, 2 zabiegi w sezonie, leczniczo - Kendo 50 EW/Merces 50 EW/Cindo 50 EW/Clayton Roulette/Cyflamid 50 EW/Tonki 50 EW – 0,03%, karencja 21 dni, maksymalnie 2 zabiegi w sezonie;
Pierwszy zabieg chemiczny na krzewach odmian wrażliwych i silnie porażonych w poprzednim sezonie, wykonuje się w fazie 4-5 liści na latorośli (BBCH 14-15, długość latorośli około 10 cm), w pierwszej połowie maja. W centralnej Polsce, porażenie krzewów jest notowane najczęściej od połowy lipca, a w ciepłe lata, od początku czerwca.
Użycie syntetycznych środków ochrony roślin budzi wiele obaw, najmniej kontrowersyjne jest stosowanie preparatów opartych na miedzi i siarce. Mączniaki mogą być także ograniczane przez proste sole organiczne, do jakich należą wodorowęglan potasu (Amicarb SP), wodorowęglan sodu (proszek do pieczenia) i węglan potasu (0,3-0,5%) oraz niektóre olejki roślinne np. pomarańczowy (Limocyde) – 0,16%.
 |
Fot.7 Szara pleśń (zgnilizna winogron) |
Szara pleśń, powodowana przez grzyb Botryotinia fuckeliana (stadium konidialne - Botrytis cinerea), występuje najczęściej na owocach w okresie ich dojrzewania. Na jagodach pojawiają się stopniowo powiększające się wodniste plamy. Skórka ciemnieje, pęka i oddziela się od miąższu. Na porażonych owocach często pojawia się kożuchowaty, siwobiały nalot (Fot. 7). Podczas ciepłej i wilgotnej wiosny, szara pleśń może rozwijać się na kwiatostanach, które ciemnieją i zasychają na liściach, gdzie tworzą się rdzawobrunatne plamy ograniczone ciemną obwódką oraz na młodych latoroślach.
Zwalczanie:
profilaktycznie i interwencyjnie - Pyrus 400 SC/Pirius 400 SC – 0,1-0,25%, karencja 21 dni, maksymalnie 2 zabiegi w sezonie, Switch 62,5 WG - 0,08-0,1%, karencja 21 dni, maksymalnie 2 zabiegi w sezonie, nie częściej niż co 21 dni. Skuteczne są również środki stosowane przy zwalczaniu mączniaka prawdziwego – Topsin M 500 SC, Yamato 303 SE, Luna Experience i Serenade ASO;
 |
Fot.8 Nekroza korowa na pędzie |
Nekroza korowa winorośli (czarna plamistość), powodowana przez grzyb Phomopsis viticola. W Polsce patogen uszkadza drewno (pędy i pień), rzadziej liście (drobne chlorotyczne, a następnie nekrotyczne plamy). W miejscach wystąpienia nekroz, tkanki liścia wykruszają się, a liście przestają rosnąć i przy silnym porażeniu mogą opadać. Na porażonych latoroślach, w maju i czerwcu obserwowane są szarobrunatne, paskowate nekrozy (Fot. 8). Po zimie, na porażonych rocznych pędach występuje bielenie, pękanie i oddzielanie się kory wąskimi paskami. Na poprzecznym przekroju jednorocznych lub starszych pędów widoczne są jasnobrązowe, a później ciemnoszare nekrozy pomiędzy korą a rdzeniem. Porażone pędy zasychają. Choroba może powodować zamieranie części krzewu lub całych roślin, co często jest mylnie przypisywane uszkodzeniom mrozowym. Grzyb poraża także pąki, które nie rozwijają się lub wydają zniekształcone, bezpłodne latorośle. Choroba ograniczana jest przez preparaty stosowane przeciwko mączniakowi rzekomemu, stosowane wkrótce po rozwinięciu się pąków (BBCH 11-14).
 |
Fot.9 Guzowatość korzenie |
Najczęściej spotykaną chorobą bakteryjną na winorośli w Polsce jest guzowatość korzeni powodowana przez bakterie Agrobacterium tumefaciens i Agrobacterium vitis. Objawami są wypukłe narośla (tumory) na korzeniach lub wieloletnich, zdrewniałych częściach krzewu (Fot. 9). Źródłem infekcji może być materiał szkółkarski lub niektóre rośliny wcześniej uprawiane na polu. Porażone krzewy najlepiej usunąć. Można je także silnie przyciąć, aż do zdrowej tkanki, a miejsca cięcia natrzeć 25% roztworem siarczanu żelaza lub 5% roztworem siarczanu miedzi.
Spośród szkodników, największe straty powodują ptaki, najczęściej szpaki, kwiczoły, a w ogrodach także kosy. Jako pokarm preferują dojrzałe, małe i ciemno zabarwione jagody odmian przerobowych. W pełni skutecznie chroni przed ptakami okrywanie krzewów siatką. Mało skuteczne są zawieszki odstraszające, takie jak balony, płachty lub taśmy.
Uciążliwymi szkodnikami są owady błonkoskrzydłe – osy (Fot. 10), szerszenie i pszczoły, które najchętniej żerują na wcześnie dojrzewających winogronach. Uszkodzone jagody i grona podlegają gniciu. W małych przydomowych winnicach, grona mogą być osłaniane izolatorami z gazy lub cienkiej, białej agrowłókniny. W pobliżu winorośli można także wystawiać pułapki np. z rozcieńczonym sztucznym miodem, wabiące owady. Skuteczną metodą minimalizacji strat powodowanych przez ptaki i owady błonkoskrzydłe jest wczesny zbiór owoców, bezpośrednio po osiągnięciu dojrzałości konsumpcyjnej lub technologicznej.
 |
Fot.10 Osa żerująca na winogronach |
 |
Fot.11 Objawy żerowania pilśniowca winoroślowego - góra liścia |
 |
Fot.12 Objawy żerowania pilśniowca winoroślowego - dół liścia |
Do często spotykanych szkodników należy pilśniowiec winoroślowy (Eriophyes vitis). Jest wrzecionowatym roztoczem mikroskopijnych rozmiarów (długość około 0,15 mm), którego larwy i formy dorosłe żywią się sokiem, nakłuwając liście od dolnej strony. W miejscu żerowania tego szpeciela widoczne są wybrzuszenia liści (Fot. 11). Liść w miejscu wybrzuszeń jest początkowo chlorotyczny. Później przebarwia się na żółto, a u odmian o ciemnych owocach, najczęściej na czerwono. Od dolnej strony wybrzuszenia znajduje się gruba, włóknista, srebrzystokremowa warstwa nazywana pilśnią (Fot. 12). Dorosłe roztocza zimują w pąkach winorośli. Wiosną zasiedlają rozwijające się z pąków latorośle i rozpoczynają żerowanie na młodych liściach. Występowanie szpeciele ogranicza stosowanie środków siarkowych i olejowych w fazie rozwijania się pąków winorośli.
Na winorośli występują również inne szkodniki:
- przędziorki – małe pajęczaki (około 0,5 mm), straty powoduje najczęściej p. chmielowiec (Tetranychus urticae), będący typowym polifagiem. Dorosłe formy mają barwę żółtawobrunatną. Ruchome stadia szkodników (larwy, nimfy i dorosłe) wysysają sok od dolnej strony liści, które pokrywają delikatną pajęczynką. Powodują deformacje młodych liści i ich przedwczesne opadanie, co pogarsza dojrzewanie owoców i łozy, która jest później wrażliwa na mrozy. Zwalczanie wszystkich stadiów ruchomych: Ortus 05 SC – 0,07-0,12%), karencja 28 dni, Agricolle – (0,2%), Siltac EC – 0,15-0,2%, karencja: nie dotyczy oraz preparaty olejowe np. Emulpar 940 EC – 0,9-1,2%;
- skoczek winoroślowy (Empoasca vitis), długości 2-3 mm, barwy najczęściej zielonej. Żeruje na nerwach od dolnej strony liścia. Powoduje przebarwienia liści (na żółto lub czerwono) wyraźnie ograniczone nerwami i zasychanie liści począwszy od peryferii (Fot. 13);
- opuchlak truskawkowiec (Otiorhynchus sulcatus) - szaroczarny chrząszcz długości 8-10 mm; wyjada zakola na brzegach liści i nadgryza jagody (Fot. 14). Jego brudnobiałe larwy długości 8-11 mm żywią się korzeniami winorośli (Fot. 15). Przy masowym wystąpieniu opuchlaków, ich larwy mogą być zwalczane preparatem biologicznym Larvanem, który zawiera larwy pasożytniczych nicieni (Heterorhabditis bacteriophora);
 |
Fot.13 Objawy żerowania skoczka winoroślowego |
 |
Fot.14 Opuchlak truskawkowiec - chrząszcz na liściu |
 |
Fot.15 Larwy opuchlaka |
- drutowce – larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych (Elateridae), między innymi osiewnika rolowca (Agriotes lineatus), długości 20-25 mm, cylindryczne, okryte twardym chitynowym oskórkiem, najczęściej kremowożółte. Wgryzają się do grubszych korzeni i podziemnej części pnia, najwięcej szkód wyrządzając na młodych krzewach sadzonych na działkach zaperzonych lub trawnikach;
- zmieniki, m.in. z. pokrzywiak i z. lucernowiec, pluskwiaki różnoskrzydłe, długości od kilku do kilkunastu milimetrów o zmiennym kształcie i ubarwieniu, najczęściej zielonym lub brunatnym. W Europie Zachodniej największe szkody wyrządza Lygus spinolai wyspecjalizowany w winorośli. Zmieniki nakłuwają w maju i czerwcu wierzchołki latorośli i młode liście. W miejscu żerowania tkanki przestają rosnąć i tworzą się nieregularne otwory różnej wielkości. Liść jest silnie zdeformowany, wygląda jak postrzępiony lub uszkodzony przez grad;
- misecznik śliwowy (Parthenolecanium corni) - pluskwiak równoskrzydły należący do czerwców. Dorosłe żeńskie osobniki skryte są pod stwardniałymi, wypukłymi, brązowymi płaszczami (miseczkami) o średnicy 3-7 mm i podobnie jak larwy II stadium nakłuwają pędy, wysysając z nich sok (Fot. 16). Larwy I stadium (zielonkawobiałe, owalne, płaskie tarczki o długości około 0,4 mm) żerują na liściach;
- ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola) - brązowy chrząszcz o długości około 10 mm z granatowozielonym przedpleczem. Szkieletuje liście oraz sporadycznie nadgryza zawiązki owoców (Fot. 17).
 |
Fot.16 Misecznik śliwowy |
 |
Fot.17 Ogrodnica niszczylistka i uszkodzenia liścia |
Owady gryzące i ssące są zwalczane z zużyciem aktualnie zarejestrowanych środków, np. Mospilan 20 SP w stężeniu 0,015%.
Zbiór winogron
Jest chyba najbardziej oczekiwaną czynności podczas uprawy, ale wcale nie tak prostą jak by się wydawało. Na dużych krzewach często zdarza się, że prowadzimy tzw. zbiór wielokrotny, czyli zbieramy owoce w miarę ich dojrzewania, na końcu w miejscach zacienionych i na słabych pędach. Winogrona deserowe są zbierane po osiągnięciu dojrzałości konsumpcyjnej, czyli po osiągnięciu typowego dla odmiany wybarwienia, smaku i aromatu owoców, co sprawdzamy organoleptycznie. Należą one do owoców nieklimakterycznych, czyli takich, które nie dojrzewają po zdjęciu z krzewu. Wizualnym wskaźnikiem świadczącym o dojrzałości winogron jest zmiana barwy nasion z zielonożółtej na brązowoszarą. Termin zbioru winogron przerobowych następuje po osiągnięciu dojrzałości technologicznej. Jego prawidłowe wyznaczenie, w znacznym stopniu decyduje o jakości przyszłego wina, wymaga dużego doświadczenia i wiedzy związanej z winiarstwem. Moszcz winogronowy powinna cechować odpowiednia zawartość cukru, odczyn (pH), zawartość kwasów organicznych oraz związków aromatycznych. Ponieważ ustalenie poziomu tych ostatnich jest pracochłonne i kosztowne, zwykle decyduje tu ocena organoleptyczna, na podstawie doświadczenia i intuicji winiarza.
 |
Fot.18 Refraktometr optyczny - lunetkowy |
Zawartość cukru jest najczęściej określana przy użyciu refraktometru, czyli przyrządu optycznego, wykorzystującego zjawisko refrakcji (załamania) światła, przy jego przechodzeniu przez granicę ośrodków o różnej gęstości, w tym wypadku powietrza i soku winogronowego. Wśród winiarzy są ciągle popularne tzw. refraktometry lunetkowe (Fot. 18). Na rynku dostępne są także wygodne w użyciu, refraktometry elektroniczne oraz ich najnowszy wariant - refraktokwasomierze, którymi jednocześnie oznaczamy zawartość ekstraktu (cukrów) i kwasów. Refraktometry wyskalowane są w różnych skalach, najczęściej, w tzw. stopniach Brix’a (oBx). Rzeczywista zawartość cukrów jest niższa od 1 do 3% niż wynoszą wskazania refraktometru. W soku winogron przeznaczonych do wyrobu win musujących powinno znajdować się przynajmniej 15% cukru (16oBx), win białych spokojnych (wytrawnych) 17% (18-19oBx), win czerwonych spokojnych 19% (20-21oBx), a win naturalnie słodkich 25% (26oBx). Stężenie kwasów oznaczane jest metodą miareczkowania, przy użyciu 0,1 N roztworu NaOH (wodorotlenku sodu). Pomiar kwasowości miareczkowanej polega na odczytaniu tzw. punktu zobojętnienia kwasów. Zawartość kwasów organicznych jest z reguły wyrażana w gramach na 1 l moszczu. Moszcz winogronowy przeznaczony do wyrobu wina zawiera najczęściej od 6 do 12 g/l kwasów organicznych. Innym ważnym wskaźnikiem przydatności winogron do winifikacji, jest odczyn czyli kwasowość czynna moszczu (pH) – stężenie jonów wodorowych (H+). Surowiec ma odpowiednią jakość, jeśli wartość pH waha się od 3,0 do 3,55. Optymalne pH moszczu na wina białe wynosi 3,1-3,3, a na wina czerwone 3,3 – 3,5. Moszcz o odczynie większym niż 3,7 jest niestabilny mikrobiologicznie. Początkujący winiarze mogą mierzyć kwasowość czynną (odczyn pH) paskami wskaźnikowymi, a kwasowość miareczkowaną, przy użyciu prostego zestawu do miareczkowania, składającego się z cylindra miarowego i butelki z odczynnikiem (błękit bromotymolowy). Winogrona powinny być zbierane w trakcie suchej i słonecznej pogody. Długotrwałe załamanie pogody, połączone z obfitymi opadami, pogarsza jakość surowca, dlatego warto zebrać go zawczasu, kierując się prognozą pogody.
Owoce deserowe zbieramy do koszy lub płaskich skrzynek. Jeśli są zdrowe, mają jędrny miąższ zrośnięty ze skórką i nie będą uszkodzone przy zbiorze, możemy je przechowywać do 3 tygodni w chłodnych pomieszczeniach. Przy zbiorze owoców przerobowych także unikamy ich miażdżenia, po zebraniu staramy się je schłodzić i jak najszybciej przetworzyć.
Okrywanie krzewów na zimę
 |
Fot.19 Okrycie ze słomy |
Zalecanym rozwiązaniem jest sadzenie odmian odpornych na mróz. Są one polecane przede wszystkim, jeśli krzewy będą formowane na wysokim pniu, przy pergolach, ścianach i ogrodzeniach oraz przy dużej liczbie sadzonych roślin. Jeśli krzewy należą do odmian o cennych cechach użytkowych, ale niedostatecznie odpornych na mróz, staramy się je uformować na niskim lub średnio wysokim pniu, co ułatwia sprawne okrycie na zimę. Czynność tę wykonujemy zwykle po większych przymrozkach, na przełomie listopada i grudnia. Najłatwiej jest okryć krzewy nisko formowane. Używamy do tego celu trocin, kory drzewnej, słomy (Fot.19), odpadków roślinnych, torfu, a przy braku takich materiałów lekkiej gleby. Wykonanie cięcia i usunięcie większości zbędnych pędów przed zimą, ułatwi okrycie. Do zimowego zabezpieczenia krzewów ze średnio wysokim lub wysokim pniem używano niegdyś słomianych mat i tektury, przewiązywanych sznurkiem.
 |
Fot.20 Kurtyna z agrowłókniny zimowej |
Obecnie najchętniej stosowane są białe agrowłókniny zimowe o dużej gramaturze (najlepiej powyżej 80 g/m2). Są one dostępne w formie rolek, płacht lub gotowych toreb (worków) nakładanych na rośliny. Pozostawiane po wstępnym cięciu pędy układamy wzdłuż drutów konstrukcji i osłaniamy włókniną. W zależności od liczby i rozmiarów krzewów oraz samej agrowłokniny, nakładamy ją na łozy z pąkami zimującymi, obwiązując worki wokół pnia, nawijamy kolejne warstwy agrowłókniny dachówkowato na rośliny lub wieszamy w formie kurtyn (zasłon) (Fot.20). Kurtyny sprawdzą się przede wszystkim w miejscach osłoniętych od wiatru, np. przy ścianach, gdzie będą mniej narażone na zerwanie.