Pnącza ogrodowe - Clematis - Źródło Dobrych Pnączy

Pnącza ogrodowe

Poza powojnikami istnieje duża grupa krzewów pnących wartych spopularyzowania. Pnącza zajmują mało miejsca w ogrodzie, a dają duży efekt dzięki masie wytwarzanej zieleni rdestówka (Fallopia), kokornak (Aristolochia), dławisz (Celastrus), milin (Campsis), winorośl (Vitis), winobluszcz (Parthenocissus), winnik (Ampelopsis), aktinidia (Actinidia), pięknym kwiatom: glicynia (Wisteria), milin (Campsis), wiciokrzew (Lonicera), owocom ozdobnym: dławisz (Celastrus), psianka (Solanum), winnik (Ampelopsis) lub jadalnym: aktinidia (Actinidia), cytryniec (Schisandra), akebia (Akebia).
 

Większość pnączy wspina się

wijąc dookoła podpór, niektóre mogą się piąć po płaskich ścianach, bez dodatkowych podpór, przytrzymując się ścian korzeniami przybyszowymi np. bluszcz (Hedera), hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris), milin (Campsis), przywarka japońska (Schizophragma hydrangeoides) i trzmielina Fortune'a (Euonymus fortunei) lub specjalnymi przylgami np. winobluszcze (Parthenocissus).

Pnącza można wykorzystać do okrycia ścian budynków,

co poza walorami dekoracyjnymi ociepla budynki zimą a cieniuje i ochładza latem oraz sprzyja osuszeniu ścian, osłaniając je przed deszczem i pobierając nadmiar wody z okolic fundamentów. Najlepiej do tego celu nadają się winobluszcze, ale można tak prowadzić również bluszcz czy milin, a zapewniając podpory także wszystkie pozostałe pnącza.

Pnącza mogą szybko przykryć nieefektowne budynki,

różnego rodzaju szopy, magazyny i śmietniki, chowając je przed oczami naszych gości. Jeśli chcemy mieć efekt w ciągu jednego roku, najlepiej do tego celu nadają się: rdestówka Auberta (Fallopia aubertii), chmiel (Humulus), powojniki (Clematis) z Grupy Tangutica np. 'Bill MacKenzie' czy ‘Lambton Park’ lub powojnik 'Paul Farges' z Grupy Vitalba. Jeśli możemy poczekać 2-3 lata, dobry efekt możemy uzyskać stosując któreś z pozostałych pnączy.

Pnącza mogą pokrywać różnego rodzaju ogrodzenia

(np. siatki) i poza walorami dekoracyjnymi, zasłaniają nas przed oczyma ciekawskich oraz chronią przed wiatrem i kurzem. Nadają się do tego świetnie np. bluszcz pospolity (Hedera helix), wiciokrzew zaostrzony (Lonicera acuminata), powojniki (Clematis) z Grupy Atragene (zwłaszcza ‘Pamela Jackman’), Grupy Tangutica (zwłaszcza ‘Lambton Park’), Grupy Viticella (np. 'Etoile Violette' i 'Krakowiak'PBR) oraz Grupy Vitalba (zwłaszcza 'Paul Farges'), winnik tojadowaty (Ampelopsis aconitifolia), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia) i winobluszcz trójklapowy (Parthenocissus tricuspidata).

Większość pnączy ma nieduże wymagania,

ale ponieważ wytwarzają dużą masę zieleni, nie lubią gleb bardzo suchych i bardzo ubogich. Gatunki ciepłolubne np. aktinidie (Actinidia), glicynie (Wisteria) i miliny (Campsis) preferują stanowiska ciepłe, osłonięte i słoneczne. Na stanowiskach chłodniejszych, wilgotnych i półcienistych lepiej się czują np. bluszcz (Hedera), hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris), kokornak (Aristolochia), przywarka (Schizophragma), trzmielina Fortune’a (Euonymus fortunei), akebia (Akebia), chmiel (Humulus) i część wiciokrzewów (Lonicera).

Sadząc pnącza

kopiemy dół o wymiarach 50 x 50 x 50 cm, który wypełniamy żyzną glebą, a rośliny (zależnie od gatunku) sadzimy 0-10 cm głębiej niż rosły dotychczas, w odległości co najmniej 30-50 cm od murów i 50-100 cm od drzew. Prawidłowo dobrane i posadzone pnącza mogą rosnąć wiele lat, dekorując ogród przez cały rok i stanowiąc świetne schronienie dla ptaków.

Wisteria - glicynia

Glicynie (Wisteria) należą do najokazalszych pnączy - są piękne przez cały rok, ale zapierają dech w piersiach, gdy w maju obsupują się kwitatami. Są to rośliny długowieczne, żyjące nawet ponad sto lat.

Glicynie rosną silnie, dorastając w naszym klimacie do 10 m wysokości. Ich kwiaty mają kunsztowną budowę roślin motylkowych (należą do rodziny Fabaceae – motylkowe). Składają się z żagielka, łódeczki (powstałej ze zrośnięcia dwóch płatków) i dwóch wyrostków u podstawy. Są zebrane po 40–150 w długie (15–100 cm) groniaste kwiatostany (najdłuższe kwiatostany ma W. floribunda ‘Multijuga’). W zależności od odmiany mają barwę w różnych odcieniach niebieskiego fioletu (np. W. floribunda ‘Ludwik Lawin’, ‘Murasaki Noda’; W. sinensis ‘Prolific’), fioletu (np. W. floribunda ‘Multijuga’, ‘Violacea Plena’), W. frutescens 'Longwood Purple', lila (np. W. floribunda ‘Domino’) i różu (np. W. floribunda ‘Honbeni’i jaśniejsza ‘Kuchi-beni’), ale są też białe (np. W. floribunda ‘Shiro-noda’, W. frutescens 'Nivea', W. macrostachya 'Clara Mack', W. sinensis 'Texas White'). Kwiaty większości gatunków i odmian przyjemnie pachną. Najintensywniej pachnące są odmiany ‘Prolific’i ‘Ludwik Lawin’. Ozdobą rośliny są również liście - duże (do 35 cm długości), pierzastozłożone z kilkunastu owalnych listków. U większości odmian są brązowozielone w początku rozwoju, zielone lub jasnozielone (u odmian o białych kwiatach) latem, a żółte jesienią. Najładniej na żółto przebarwia się odmiany ‘Violacea Plena’, ale także ‘Honbeni’, ‘Kuchi-beni’ i ‘Multijuga’). Pędy glicynii owijają się wokół podpór – w zależności od gatunku – w lewo (lewoskrętne), np. W.floribunda lub w prawo (prawoskrętne), np. W. sinensis, W. frutescens, W. macrostachya. Interesująco wyglądają zwłaszcza pędy starych egzemplarzy, które są grube, często spłaszczone, dosłownie oblewające i ściskające podpory niczym węże. Jesienią i zimą intrygująco wyglądają także owoce – zwisające omszone strąki długości do 15 cm.

Pochodzenie, gatunki i odmiany

Pierwsze glicynie przywieziono do Europy z Ameryki w 1724 r. Karol Linneusz w „Species Plantarum” z 1753 r., nazwał ją Glycine frutescens. Niezależnie od niego anglo–amerykański botanik Thomas Nuttall nazwał ją w 1818 r. Wisteria speciosa na cześć lekarza i anatoma Casper’a Wistar’a. Cztery lata później francuski botanik Jean Poiret uznał, że ten amerykański gatunek należy nazywać Wisteria frutescens. Nazwę rodzajową Wisteria nadawano później innym gatunkom glicynii, również azjatyckim. Słowo „glycine” zachowało się w języku francuskim, a jego spolszczona nazwa „glicynia” zakorzeniła się również i u nas

W ogrodach najczęściej uprawia się azjatyckie gatunki glicynii. Najpopularniejszą i najbardziej ozdobną jest glicynia kwiecista (W. floribunda) i jej odmiany z długimi kwiatostanami. Są one uprawiane w Japonii od setek lat, a do Europy pierwsze dotarły w 1856 r. Glicynia kwiecista i jej odmiany mają kwiatostany luźniejsze (rzadziej rozstawione kwiaty) i dłuższe (20–100 cm) niż u innych gatunków. Zawiązują pąki kwiatowe jesienią, a kwitną obficie w maju. Czasem powtarzają kwitnienie również latem, choć w znacznie mniej obficie. Charakteryzują się one najczęściej trochę wyższą mrozoodpornością od glicynii chińskiej (strefa 6A), ale w ostrzejsze zimy mogą przemarzać.

Do najwartościowszych odmian glicynii kwiecistej należą:

  • 'Blue Dream' - niemiecka odmiana o pięknych niebieskich, lekko pachnących kwiatach zebranych w długie groniaste kwiatostany. Rozpoczyna kwitnienie w 3.-4. roku po posadzeniu. Dorasta do 6–10 m. Można ją prowadzić w formie drzewka lub bonsai.
  • ‘Domino’ (syn. W. x formosa ‘Issai’) - japońska odmiana o lekko pachnących kwiatach, niebieskoliliowych z białym oczkiem u podstawy żagielka; zebrane są po 50–75 w kwiatostany długości 20–30 cm. Odmiana zaczyna kwitnąć już w 2. –3. roku po posadzeniu. Rośnie słabiej niż inne – dorasta do 4 m (0,5–2 m rocznie) – dlatego doskonale sprawdza się w małych ogrodach, a także jako roślina pojemnikowa. Daje się łatwo prowadzić w formie drzewka i bonsai.
  • 'Honbeni' (syn. ‘Rosea’, ‘Pink Ice’) stara japońska odmiana sprowadzona do Europy w 1903 r. Ma różowe pachnące kwiaty, zebrane po 70–100 w kwiatostany długości 25–40 cm. Rozpoczyna kwitnienie w 3. –4. roku po posadzeniu. Dorasta do 6–10 m (1–3 m rocznie).
  • 'Kuchi-beni' (syn. ‘Lipstick’) ma kwiaty jasnoróżowe (jaśniejsze od poprzedniej), zebrane po 70–90 w kwiatostany długości 30– 45 cm(. Rozpoczyna kwitnienie w 3.-4. roku po posadzeniu. Dorasta do 6–10 m (1–3 m rocznie).
  • 'Ludwik Lawin' (syn. 'B') odmiana wyselekcjonowana w Polsce przez Ludwika Lawina w latach 60. XX w., a nazwana na jego cześć w 2012 r. Ma jasnoniebieskofioletowe pachnące kwiaty zebrane w kwiatostany długości 25–40 cm. Zaczyna kwitnąć w 3. –4. roku po posadzeniu. Wyjątkowo silnie rośnie, osiągając 10 m wysokości (2–3 m rocznie). Dobrze sprawdzona w polskim klimacie, ale w ostre zimy może podmarzać. Szczególnie przydatna do dużych ogrodów.
  • 'Multijuga' (syn. ‘Macrobotrys’) odmiana uprawiana w Japonii od ponad 400 lat. Sprowadzona do Europy między 1856 a 1873 r. Ma jasnofioletowe pachnące kwiaty zebrane po 80–130 w wyjątkowo długie (40–100 cm) kwiatostany. Rozpoczyna kwitnienie w 3.-4. roku po posadzeniu. Dorasta do 6–10 m (1–3 m rocznie). Szczególnie przydatna do obsadzania pergoli i altan, gdzie bardzo długie kwiatostany są dobrze wyeksponowane.
  • 'Murasaki Noda' (syn. 'Purple Patches') - ma kwiaty niebieskofioletowe z jaśniejszymi przebarwieniami lilaróż, pachnące, zebrane w kwiatostany długości 25–35 cm. Rozpoczyna kwitnienie w 2.-3. roku po posadzeniu. Dorasta do 6–10 m (1–3 m rocznie).
  • 'Royal Purple' - odmiana o pięknych fioletowych, słodko pachnących kwiatach zebranych w długie (35–45 cm długości) groniaste kwiatostany. Rozpoczyna kwitnienie w 2.-3. roku po posadzeniu. Kwitnie jako jedna z pierwszych glicynii już na początku maja. Dorasta do 6–8 m (1–3 m rocznie).
  • 'Shiro-noda' (syn. ‘Longissima Alba’, ‘Snow Showers’) w Japonii uprawnia od ponad 500 lat; sprowadzona do Europy w 1890 r. Ma czysto białe pachnące kwiaty zebrane po 80–150 w grona długości 30–45 cm. Rozpoczyna kwitnienie w 4.-5. roku po posadzeniu. Rośnie silnie, osiągając 10 m (1–3 m rocznie). Najładniejsza z biało kwitnących odmian.
  • 'Violacea Plena' (syn. ‘Black Dragon’) w Japonii uprawiana od stuleci; do Europy dotarła w 1870 r. Jedyna odmiana o pełnych kwiatach.Kwiaty są lekko pachnące, fioletowe, zebrane po 70–85 w grona długości 20–30 cm. Do obfitego kwitnienia wymaga szczególnie silnego cięcia. Rozpoczyna kwitnienie w 4.-5. roku po posadzeniu. Dorasta do 10 m (1–3 m rocznie). 

Wisteria floribunda 'Violacea Plena'

Glicynia chińska (Wisteria sinensis) Dominuje w ogrodach angielskich i amerykańskich. Jej kwiatostany są zwarte (z mniejszymi odległościami między kwiatami), długości 15–35 cm. W ogrodzie najczęściej rozpoczyna kwitnienie o rok– dwa lata wcześniej niż odmiany glicynii kwiecistej. Zawiązuje pąki kwiatowe jesienią, a kwitnie obficie w maju, czasem powtarza kwitnienie latem. Wiele form glicynii chińskiej jest uprawianych w Chinach od stuleci, ale bez nazwy odmianowej. Pierwsza roślina dotarła do Europy w 1816 r. W ostrzejsze zimy może przemarzać (strefa 6). Do najwartościowszych odmian należą:

  • 'Amethyst' - pięknie kwitnące pnącze o ciemnofioletowych kwiatach z odcieniem purpury zebranych w groniaste kwiatostany długości 20–25 cm. Kwiaty pachną najintensywniej ze wszystkich odmian glicynii. Dorasta do 6 m (1–2 m rocznie).
  • 'Blue Sapphire' - urokliwe pnącze o niebieskofioletowych kwiatach zebranych w groniaste kwiatostany długości 20–25 cm. Kwiaty mają intensywnie słodki zapach. Dorasta do 6 m (1–2 m rocznie).
  • 'Prolific' - – holenderska odmiana o niebieskofioletowych, intensywnie pachnących kwiatach z jaśniejszą podstawą, zebranych w grona długosci ok. 25 cm. Zaczyna kwitnąć najwcześniej ze wszystkich odmian, bo już w 1. –2. roku po posadzeniu. Dorasta do 6 m (1–2 m rocznie).
  • 'Southern Belle' - pięknie kwitnąca odmiana o jasnofioletowych kwiatach zebranych w groniaste kwiatostany długości 20 cm. Kwiaty wydzielają delikatny słodki zapach. Zakwita w maju oraz ponownie latem. Dorasta do 6 m (1–2 m rocznie).
  • 'Texas White' - odmiana o białych kwiatach, które podczas przekwitania stają się kremowe. Kwiaty zebrane są w stosunkowo długie (25–35 cm) groniaste kwiatostany. Rozpoczyna kwitnienie już w 1.,–2. roku po posadzeniu. Rośnie powoli, dorastając do wysokości 2–2,5 m (0,5–1 m rocznie). Można ją prowadzić w formie drzewka lub bonsai.

Glicynia amerykańska (Wisteria frutescens). Pochodzi z Ameryki Północnej. Jest jedynym gatunkiem, obok Glicynii kentuckiej (Wisteria macrostachya) naturalnie występującym poza Azją. Jest bardziej mrozoodporna niż gatunki azjatyckie (strefa 5–9), dzięki czemu może być sadzona nawet w najchłodniejszych rejonach Polski. Glicynia amerykańska kwitnie późno – w końcu maja i w czerwcu. Kwiaty są zebrane w pękate zwarte grona o długości dochodzącej do 10–15 cm. Często powtarza kwitnienie latem w lipcu i sierpniu. Odmiany zakwitają zazwyczaj w 2.–3. roku po posadzeniu. Rośnie silnie, dorastając do 5–10 m (1–3 m rocznie).

Polecane odmiany:
  • 'Longwood Purple' - odmiana o kwiatach jasnofioletowych z żółtym oczkiem, pachnących, zebranych w pękate groniaste kwiatostany długości 10–15 cm. Najobficiej kwitnie w końcu maja i czerwcu, latem powtarza kwitnienie. Rozpoczyna kwitnienie w 2.–3. roku po posadzeniu. Dorasta do 5–10 m (1–3 m rocznie).
  • 'Nivea' - ma białe kwiaty z żółtym oczkiem, pachnące, zebrane w pękate groniaste kwiatostany długości 10 cm. Najobficiej kwitnie w końcu maja i czerwcu, latem powtarza kwitnienie. Rozpoczyna kwitnienie w 2.–3. roku po posadzeniu. Dorasta do 5–6 m (1–3 m rocznie).

Glicynia kentucka (Wisteria macrostachya). gatunek północnoamerykański. Zbliżony botanicznie do glicynii amerykańskiej, dlatego jest przez niektórych autorów klasyfikowany jako odmiana botaniczna tego gatunku (Wisteria frutescens var. macrostachya). Główną różnicą pomiędzy oboma gatunkami są kwiatostany, które u g. kentuckiej są mniej pękate i bardziej wydłużone, o długości dochodzącej do 30 cm.

Polecane odmiany:
  • 'Clara Mack' - odmiana o kwiatach pachnących, białych z zielonożółtym oczkiem, zebrane w groniaste kwiatostany długości 20–30 cm. Kwitnie w maju-czerwcu, a latem powtarza kwitnienie. Odmiana mrozoodporna (strefa 5–9). Dorasta do 5–10 (1–3 m rocznie).
  • 'Blue Moon' - odmiana o niebieskich, pachnących kwiatach zebranych w grube groniaste kwiatostany długości do 30 cm. Najobficiej kwitnie na początku czerwca, latem powtarza kwitnienie. Odmiana bardzo mrozoodporna (strefa 4–9). Dorasta do 5–6 m (1–2 m rocznie).

Ciekawą rośliną zaliczaną kiedyś do rodzaju Wisteria jest miletia japońska (Milettia japonica, syn. Wisteria japonica) pochodząca z Japonii i Korei. Miletia, zwana również czasem letnią glicynią, kwitnie latem na tegorocznych pędach. Ma kwiaty jasnoliliowe, ułożone luźno w gronach długości 25–30 cm. Rozpoczyna kwitnienie w 4. –5. roku po posadzeniu. Dorasta do wysokości 2–2,5 m (0,5 m rocznie); ma pędy lewoskrętne. Może być prowadzona w formie krzewu lub niewysokiego drzewka, jest szczególnie przydatna do stosowania w małych ogrodach. W literaturze bywa błędnie opisywana jako wrażliwsza na mróz, w rzeczywistości ma podobną mrozoodporność do glicynii (strefa 6). Od kilkunastu lat bez problemów rośnie w naszym ogrodzie w Pruszkowie k.Warszawy.

Miletia japonica

Pielęgnacja i cięcie

Glicynia najlepiej rośnie i kwitnie na stanowiskach osłoniętych, ciepłych i słonecznych, glebie umiarkowanie żyznej i średnio wilgotnej, przepuszczalnej. Przez 2. –4. lata po posadzeniu wymaga szczególnie starannej pielęgnacji: podlewania, wiosennego nawożenia i osłaniania na zimę. Po tym wstępnym okresie, powinno się zaprzestać nawożenia, które sprzyja bujnemu wzrostowi, ale ogranicza kwitnienie. Korzenie starych egzemplarzy mogą rozrastać się w promieniu kilkunastu metrów od rośliny.

W ostre zimy glicynia może przemarzać, ale łatwo odbija z podstawy lub korzeni. Z tego powodu w naszym klimacie zalecane jest kupowanie roślin rozmnażanych wegetatywnie przez sadzonki (na własnych korzeniach). Rośliny szczepione wypuszczają odrosty korzeniowe z podkładki (najczęściej siewki). Takie pędy są praktycznie nie do rozróżnienia i mogą zdominować całą roślinę, która zatraci swój główny walor w postaci kwitnienia. Rośliny rozmnożone z nasion zakwitną dopiero w 8. –14. roku po posadzeniu i mogą być mało dekoracyjne.

Rozmnażane wegetatywnie glicynie w zależności od odmiany mogą rozpocząć kwitnienie w 1. –5. roku i kwitnąć bardzo obficie. W pierwszych latach po posadzeniu glicynia rośnie wolno i nie wymaga przycinania. Należy pozwolić jej swobodnie rosnąć, aby się wzmocniła. W 2. –4. roku, po ukorzenieniu zaczyna rosnąć silnie i wytwarzać do 1–2 m przyrostu rocznie. Systematyczne cięcie pozwoli nadać roślinie pożądany kształt, osłabi wzrost wegetatywny i spowoduje obfitsze kwitnienie. Glicynię formujemy, prowadząc główne pędy po podporze, w miarę możliwości poziomo (poziome prowadzenie pędów sprzyja kwitnieniu) i przycinając pędy boczne, co pobudza je do zawiązywania pąków kwiatowych.

W zasadzie wykonuje się dwa cięcia glicynii azjatyckich (kwitnących na zeszłorocznych pędach) rocznie. Podstawowe cięcie należy wykonać latem na przełomie lipca i sierpnia, aby pobudzić roślinę do zawiązania paków kwiatowych, co dzieje się wczesną jesienią. Z glicynii wycina się wtedy pędy nadmiernie zagęszczające i cienkie. Część nowych pędów należy poprowadzi poziomo, podwiązując do podpór, a pozostałe przyciąć nad 4. –5. liściem.

Kolejne cięcie wykonujemy w stanie bezlistnym w marcu–kwietniu, gdy pąki lekko nabrzmieją. Wycinamy pędy zamarłe i nadmiernie zagęszczające roślinę. Zeszłoroczne przyrosty z pękatymi pąkami kwiatowymi przycinamy nad najwyższym pąkiem, jeśli chcemy mieć jak najwięcej kwiatostanów lub nad drugim pąkiem kwiatowym, jeśli chcemy mieć możliwie największe kwiatostany.

W naszych warunkach klimatycznych w maju tuż po kwitnieniu można wykonać dodatkowe cięcie oczyszczające roślinę, gdy już widać, które z pędów zamarły po zimie. Należy wyciąć wszystkie pędy zamarłe, silnie uszkodzone, słabe i nadmiernie zagęszczające, aby zapewnić pozostałym pędom równomierny dostęp do światła oraz poprawić przewietrzanie rośliny. Elastyczne pędy rozprowadzamy na boki.

Jeśli mimo regularnego cięcia przez kilka lat glicynia nie zakwitnie, wskazane jest przycięcie korzeni, które może wywołać kwitnienie w następnym roku. Korzenie tniemy w marcu, wbijając szpadel możliwie głęboko dookoła rośliny w odległości 1,5–2 m od jej podstawy. Miejsca cięcia należy zabezpieczyć pastą ogrodniczą. Wisteria - letnie cięcie glicynii, Wisteria - wiosenne cięcie glicynii

Zastosowanie

Glicynie wymagają mocnych podpór, które utrzymają jego dużą masę oraz nacisk silnie wijących się pędów. Glicynia idealnie nadaje się do prowadzenia przy kratownicach na południowych ścianach budynków, rozpinania na pergolach, trejażach, altanach, bramkach i innych konstrukcjach na słonecznych stanowiskach. Można je formować w drzewka i krzewy, a także uprawiać w pojemnikach, również jako bonsai.