Jacek Borowski i Szczepan Marczyński
W krajach o rozwiniętej sieci autostrad ekrany ochronne od dawna obsadzane są pnączami, spełniają funkcję izolacyjną. Dzięki dużej masie liściwspomagają dźwiękochłonne działanie ekranów, pochłaniając i rozpraszając fale dźwiękowe. Liście pnączy absorbują zanieczyszczenia zarówno pyłowe jak i gazowe, redukując ich stężenie w powietrzu.
Poza funkcjami fitosanitarnymi pnącza mogą również dekorować i maskować duże pionowe płaszczyzny ekranów, z natury obce krajobrazowo. Warunki do wzrostu roślin przy ekranach są bardzo trudne. Duży ruch kołowy powoduje znaczne zapylenie i zanieczyszczenie powietrza, a gleba pod ekranami jest na skutek przeprowadzonych prac budowlanych przekształcona. W warunkach polskich do odladzania jezdni stosuje się ogromne ilości soli, dlatego gleba jest mocno zasolona (szczególnie wiosną), a ekrany i gleba wokół nich spryskiwane są aerozolem solnym rozpylanym przez przejeżdżające pojazdy
Pnącza mogą być sadzone po obu stronach ekranów – zarówno od strony jezdni (wewnętrznej), gdzie warunki do wzrostu i rozwoju są trudne,jak i po przeciwnej stronie (zewnętrznej). Ma to istotne znaczenie dla estetyki ekranów, które z tej strony są oglądane przez mieszkańców i przechodniów. Po tej stronie ekranów można stosować znacznie więcej różnych gatunków i odmian pnączy niż od strony jezdni.
Co należy brać pod uwagę, dokonując wyboru pnączy na ekrany
- Wystawa, czyli ustawienie ekranów względem stron świata. Ściany południowe i zachodnie wystawione są na bardzo silne oddziaływanie promieni słonecznych i ogrzewanie, północne natomiast mogą przez cały dzień pozostają w chłodzie i cieniu.
- Wilgotność gleby. Często związana z wystawą. Na stanowiskach suchych dobrze radzą sobie dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), czy winorośl pachnąca (Vitis riparia). Na glebach zaspbnych w wodę warto posadzić zimozielony bluszcz pospolity (Hedera helix), hortensję pnącą (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) lub chmiel (Humulus lupulus).
- Zasolenie gleby. Najbardziej tolerancyjne pod tym względem jest winorośl pachnąca (Vitis riparia) oraz jej odmiany 'Ania' (forma żeńska) i 'Tomek' (forma męska). Względnie tolerancyjne są również winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), powojnik pnący (Clematis) ‘Paul Farges’ grupa Vitalba oraz dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus). Brak jest jednak precyzyjnych badań, dlatego trzeba opierać się na obserwacjach.
- Wielkość i ciężar pnącza. Ma bezpośredni wpływ na rodzaj i sposób zamocowanie konstrukcji podporowej. Intensywnie rosnące, duże pnącza, takie jak winorośl pachnąca (Vitis riparia) wymagają solidniejszych i mocniej przytwierdzonych do ekranu podpór niż na przykład słabiej rosnące powojniki z grupy Tangutica.
- Sposób wspinania się pnączy. Tylko nieliczne pnącza mogą aktywnie wspinać się po ekranach bez zapewnienia im specjalnych podpór. Roślinom owijającym się pędami należy zapewnić podpory złożone z elementów o średnicy większej niż dla pnączy wąsoczepnych czy ogonkoczepnych. Podpory mogą stanowić konstrukcyjną część ekranów.
- Biorąc pod uwagę siłę wzrostu, morozoodporność, odporność na zasolenie gleby, tolerowanie ubogich podsychajacych gleb, odporność na zanieczyszczenie powietrza i wiatry zdecydowanie najlepszym pnączem do obsadzania ekranów akustycznych jest winorośl pachnaca (Vitis riparia) i jej odmiany ‘Tomek’ (nie zawiązuje nasion) i ‘Ania’.
Zastosowanie pnączy polecanych na ekrany przy drogach
|
a)wewnętrzna – strona od jezdni, zewnętrzna – strona przeciwna do jezdni (od strony domów sąsiadujących z drogą),
b) pnącza te mogą w zasadzie wspinać się bez podpór, jednak lepiej zapewnić im konstrukcję, na której będą się wspierały i częściowo dookoła niej owijały,
c)powojnik należący do grupy Vitalba. Obserwacje doświadczalne wskazują, że ta odmiana powinna sobie dobrze radzić w po wewnętrznej stronnie ekranu, jednak nie jest nam znane takie wykorzystanie tej rośliny do tego celu.
Prawie wszystkie pnącza zaproponowane w tabeli są odporne na działanie niskie temperatury. Wyjątkami są rdestówka Auberta (Fallopia aubertii), milin (Campsis) i wiciokrzew japoński (Lonicera japonica), które mogą w surowe zimy przemarzać. Zwykle jednak dobrze i szybko po takim przemarznięciu odrastają. Trzeba zauważyć, że rdestówka (Fallopia) jest pnączem bardzo często sadzonym przy autostradach w Europie.
W tabeli nie uwzględniono tempa wzrostu roślin. Tego typu informacje i ogólną charakterystykę poszczególnych gatunków i odmian, można znaleźć w encyklopedii pnączy na naszej stronie internetowej. Należy się liczyć z tym, że szybko z natury rosnące pnącza, bezpośrednio po posadzeniu mogą przyrastać nieco wolniej. Po 3-4 sezonach rośliny takie jak winobluszcz (Parthenocissus), rdestówki (Fallopia), winorośl pachnąca (Vitis riparia) oraz japońska (Vitis coignetiae) i powojniki (Clematis) z grupy Vitalba i Tangutica będą rosły naprawdę bardzo bujnie.
Na podkreślenie zasługują pnącza zimozielone, takie jak bluszcz pospolity (Hedera helix), wiciokrzew zaostrzony (Lonicera acuminata) i trzmielina (Euonymus fortunei) 'Coloratus', które zdobią ekrany przez cały rok. Ich wymagania siedliskowe są większe a wybór stanowiska, szczególnie w przypadku mniej tolerancyjnego w stosunku do niskich temperatur wiciokrzewu, wymaga większej staranności. Należy unikać zastoisk mrozowych oraz miejsc narażonych na działanie mroźnych, wysuszających wiatrów. Nie znoszą one również silnie nasłonecznionych stanowisk południowych lub południowo-wschodnich.
Miejsc pozbawionych silnego nasłonecznienia wymagają również niektóre pnącza zrzucające liście na zimę, np. hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris). Z kolei w miejscach silnie nasłonecznionych, gorących wyjątkowo dobrze czuje się milin (Campsis) oraz powojniki (Clematis) z grupy Tangutica i Vitalba, rdestówka bucharska (Fallopia aubertii), dławisz (Celastrus), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), winorośl pachnąca (Vitis riparia) i japońska (Vitis coignetiae).
Jeśli zależy nam na ekranach ozdobionych kwiatami, warto posadzić powojniki (Clematis) z grupy Atragene, Tangutica czy Vitalba, wiciokrzewy (Lonicera), rdestówkę bucharką (Fallopia aubertii), hortensję pnącą (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) lub milin (Campsis).
Zaproponowany wybór pnączy jest skromny. Wynika to zarówno z trudnych warunków panujących w bezpośredniej bliskości dróg jak i z niewielu doświadczeń z sadzeniem i wzrostem roślin pnących przy ekranach osłonowych w polskich warunkach. Ich stopniowe nabywanie powinno przyczynić się do poszerzenia przedstawionej powyżej listy.