Artykuły z "Ogród Wita" - Clematis - Źródło Dobrych Pnączy

Artykuły z "Ogród Wita"

Za zgodą dyrekcji i autora zamieszczamy artykuły o pnączach z pisma "Ogród Wita" Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (www.biol.uni.wroc.pl).

Vitis - Wybranka Dionizosa

Rodzaj winorośl (Vitis), należący do rodziny winoroślowatych (Vitaceae), obejmuje około 70 gatunków pnączy. Większość odmian uprawnych winorośli należy do gatunku winorośl właściwa (V. vinifera).

Do uprawy wprowadzono także:

  • winorośl pachnącą (V. riparia),
  • winorośl wapniolubną (V. berlandieri),
  • winorośl skalną (V. rupestris),
  • winorośl lisią (V. labrusca),
  • winorośl amurską (V. amurensis) i inne w nieznacznym udziale.

Winorośl właściwa to gatunek zbiorowy, w którym wyróżnia się dwa podgatunki: leśny (subsp. sylvestris) i uprawny (subsp. vinifera). Podgatunek uprawny jest wielkim, zdrewniałym pnączem. Osiąga 40 metrów wysokości. Wspina się tak wysoko dzięki wąsom pochodzenia pędowego. Posiada również bardzo silny system korzeniowy, sięgający 7 metrów w głąb ziemi. Główny pęd może mieć obwód nawet 1,5 metra, jego powierzchnia jest głęboko bruzdkowana, z łuszczącą się pasami korowiną. Pędy boczne są długie, cienkie, mają zgrubiałe węzły, w których rozwijają się pąki liściowe i kwiatowe. Duże liście są zwykle 3–5-klapowe.

Liście winorośli właściweW dolnej części łodyg tworzą się w węzłach kwiatostany, w wyższych partiach naprzeciw liści powstają rozgałęzione wąsy, pewnie owijające się wokół podpór. Wiechy kwiatostanowe składają się z niepozornych, żółto-zielonych, pachnących kwiatów. W większości są one obupłciowe, ale mogą też mieć bezpłodne pręciki i wtedy wymagają zapłodnienia obcym pyłkiem. Bywają owado-, wiatro- lub samopylne. Kwitnienie przypada na maj–czerwiec, a owocowanie na sierpień–wrzesień.

 

<Liście winorośli właściwej.
Fot. Jolanta Kochanowska.

 

Owocem jest jagoda z maksymalnie czterema nasionami. Skórka ma woskowy nalot. Owocostan, tzw. winogrono, składa się, w zależności od odmiany, z jagód różnych rozmiarów, kształtów i barw, o smaku od kwaśnego do bardzo słodkiego. Suszone owoce to rodzynki – sułtanki i koryntki. Odmiany nieszczepione owocują 60–80 lat, szczepione 30–40 lat.

Uprawa winorośli najlepiej udaje się w klimacie umiarkowanym ciepłym i subtropikalnym. W rejonach chłodniejszych wiele odmian wytrzymuje w zimie –30°C, ale młode pąki są niszczone nawet przez małe przymrozki (–2°C). Drugim poważnym zagrożeniem dla winnic jest winiec – mszyca żerująca na korzeniach, gdzie tworzy galasy, które uszkadzają system przewodzący w roślinie.

Winorośl wykorzystywano, a później uprawiano od 7–9 tysięcy lat, na pewno w Azji Południowo-Wschodniej, Azji Mniejszej, Egipcie i Europie. Świadczą o tym znalezione kopalne resztki łóz winorośli w obrębie odkrytych domostw. Można przypuszczać, że w Europie pierwsi uprawiali to pnącze Grecy, później Rzymianie. Według mitologii greckiej uprawy winnej latorośli i produkcji wina nauczył ludzi Dionizos – syn Zeusa i Semele. Kult tego boga przywędrował z Tracji około VI wieku p.n.e.

Figura Bachusa w Ogrodzie Kwiatowym w Kromierzyżu na MorawachJego rzymskim odpowiednikiem był Bachus. Od Rzymian przejęli tę sztukę, po wojnach galijskich, ówcześni mieszkańcy południowej Francji. Do Europy Środkowej, nad Ren, winorośl uprawna dotarła dopiero w XVI wieku. Za Atlantyk, do Nowego Świata, jej odmiany trafiły z Francji w XVII wieku.

Winogrona spożywane są na surowo, wytwarza się z nich wina, koniaki, soki, konfitury, galaretki. Z zagęszczonego moszczu uzyskuje się „miód” winogronowy – bekmes (Azja Środkowa – Rosja). Wytłoki są surowcem do produkcji alkoholu etylowego, octu, kwasu winowego, kamienia winnego (kwaśny winian potasu – tartarus, składnik proszku do pieczenia – E336, działa przeczyszczająco) i soli Seignette’a (winian sodowo-potasowy – związek używany w analizach chemicznych).

Figura Bachusa w Ogrodzie Kwiatowym w Kromierzyżu
na Morawach. Fot. Jolanta Kochanowska.


Z nasion pozyskuje się, w zależności od zastosowanej technologii, olej spożywczy lub techniczny. Palone nasiona mogą zastępować kawę. Na paszę lub nawóz wykorzystuje się łodygi, liście, wytłoki i nasiona. Winogrona i wino gronowe są cennymi składnikami dietetycznymi. Odznaczają się działaniem bakteriobójczym, wzmacniającym i moczopędnym. Obniżają poziom cholesterolu oraz regulują ciśnienie krwi i przemianę materii. Nalewki i odwary z liści zaleca się przy stanach zapalnych gardła oraz do przemywania zmienionej chorobowo skóry.

JOLANTA KOCHANOWSKA
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
www.biol.uni.wroc.pl

Artykuł w oryginale można przeczytać w piśmie "Ogród Wita" wrzesień 2010